«Светлы Шлях» 17.08.2022 г.
Опубликовано 18.07.2023 г.
Музей пад адкрытым небам
Потым мы пераходзім, бадай, да самага важнага – дваровай экспазіцыі. “Мяне ці не з дзяцінства цікавіць ваенная гісторыя. Перадалося гэта захапленне ад мамы. З маленства яна чытала казкі мне і гістарычныя раманы. Таму нядзіва, што на сядзібе я прадстаўляю тры ваенныя эпохі Крэва: першая з іх – ХІІІ стагоддзе, часы Даўмонта Нальшанскага. Экспануюцца даспехі і вопратка. Згодна са сцвярджэннямі гісторыкаў, тут было княства Нальшанскае, а Крэва – яго сталіца. Я, як крэўскі хлопец, веру ў гэту гісторыю».
Другая экспазіцыя прысвечана Грундвальскай бітве – 1410 год. Калі Крэўская харугва пад кіраўніцтвам Яна Гаштольда ўдзельнічала ў Грундвальскай бітве, стаяла ў цэнтры войскаў Вялікага Княства Літоўскага, побач з нашымі суседзямі – Ашмянскай харугвай. Усе ведаюць, як крута сябе праявілі нашы продкі ў Грунвальдскай бітве!
Даспехі на гэту тэму ў нас таксама ёсць. У музеях шмат дзе можна паглядзець на цікавосткі праз шкло, зрабіць фотаздымак і ісці далей. А тут можна апрануць даспехі, зрабіць сэлфі на фоне Крэўскага замка. Можна пастраляць з лука, пакідаць сякеру, пагуляць у групавую гульню “сарві шапку”, пафехтаваць (але не жалезнымі мячамі, а гуманізаванымі цымбарамі).
Трэцяя экспазіцыя напоўнена экспанатамі Першай сусветнай вайны. “Праз двор, дзе мы знаходзімся, праходзілі акопы першай лініі германскіх войскаў 379 ландвернага палка, які ішоў аж да замка. Полк стаяў у Крэўскім замку. Дарэчы, сам займаюся дзесяць гадоў рэканструкцыяй менавіта гэтага палка.
Я суаднёс фотаздымкі – сучасны, зроблены з космасу, і тагачасны, 1915 – 1918 гадоў, наклаў іх адзін на другі і цяпер магу сцвярджаць: акоп тут быў. У прынцыпе, ён захаваўся: частку я расчысціў ад смецця – магу паказаць. У акопе пастаўлю драўляны кулямёт. Прыкладна з гэтага месца зроблены і два вядомыя фотаздымкі 1916 года, дзе германцы сфатаграфаваліся ў акопах на фоне замка.
На экспазіцыі – манекены ў германскім абмундзіраванні. Ёсць таксама копія летняй формы: яе я “скапіраваў” (пашыў) з той, у якой мой прадзед з Крэва ваяваў у 9 сапёрным палку. І зімовая амуніцыя пехацінца царскай арміі. Усю форму я пашыў сам.
Прыцягнуў на ўчастак гофру Першай сусветнай, якую германцы прывозілі сюды, на лінію фронту, і з дапамогай яе будавалі бліндажы: ці залівалі бетонам, ці зверху закладвалі бярвеннем.
І пра іншыя экспанаты Канстанцін можа расказваць бясконца: “Рыдлёўку знайшоў швагер у Нарачанскім возеры. Як вядома, у сакавіку 1916 года было вялікае наступленне рускай арміі праз пакрытую лёдам Нарач, дзе шмат загінула (замерзла) людзей. Салдаты і іх рыштунак апусціліся на дно возера. Колькі там усяго цяпер, невядома, а рыдлёўка трапіла да мяне ў калекцыю.
Ліхтарык да нас у “лагер” прынесла бабуля, калі мы здымаліся ў фільме пад Смаргонню. Паказала нам – і я адразу зразумеў, што бачыў такія на фотаздымках Першай сусветнай вайны. А пляжка дасталася ад прадзеда жонкі, на ёй нават клеймы засталіся”.
І так пра кожны экспанат.
“Хата майго дзеда знаходзіцца недалёка ад Крэва – у вёсцы Ярмакі. Яна стаіць роўненька на палявым лагеры царскай арміі. Адтуль салдаты з вінтоўкамі, са штыкамі ішлі да лініі фронту, у Крэва, да Юравай гары. Магчыма, у будучы мы зробім для турыстаў такі гістарычны маршрут, каб яны самі прайшлі па ім і адчулі сябе ваярамі”, — амаль у кожным слове майго суразмоўцы адчуваецца подых рэканструктара.
Потым Канстанцін пераходзіць да аповеду пра бліндажы. На адным з іх стаіць хата суседа, на ўчастку другога гаспадара – ажно тры доты. Для аматараў ваеннай гісторыі Крэва – сапраўды скарбніца інфармацыі. Як і для тых, хто вывучае гісторыю татар на беларускіх землях. “Далёка хадзіць не трэба. Мая суседка — Лейла Бікіраўна Мусіч, 1941 года нараджэння, — сапраўдная татарка. Мы прывыклі, што ў нас на покуце вісіць абраз, а ў яе – выпіска з Карана і фотаздымак мячэці. Я збіраю матэрыял пра мясцовых татар. Тут – у Крэве, Ластаях, Ардашах – такія выбітныя татары жылі. Назаву толькі адно імя: адсюль Мустафа Мурза Ахматовіч — першы камандзір эскадрона літоўскіх татар Імператарскай гвардыі, — мой суразмоўца робіць невялікую тэатральную паўзу і прамаўляе: — У свой час я шмат паездзіў на розныя фестывалі, нават за мяжой бываў. Паглядзеў на замкі, пазнаёміўся з гісторыяй. І задумаўся: “Чаму ў Нясвіжы, у Любчанскім замку ці ў Наваградку, у Мінску, каля Ратушы, у Мсціслаўі ці ў Полацку – так шмат робіцца, каб гістарычныя месцы сталі вядомымі і цікавымі для турыстаў. Чаму гэтага не зрабіць у нас? Каб мясцовыя прыйшлі і паслухалі. І турысты прыехалі, калі едуць у Кракаў ці Вільню.
Цяпер я ў захапленні, як замак аднаўляецца, як сталі прыязджаць экскурсіі. Калектыў у музеі цудоўны, прыкладае немалыя намаганні, каб у нас была свая старонка гісторыі, якую мы можам паказваць гасцям.
Крэўскае гарадзішча… Колькі там археолагі апошнім часам знайшлі цікавага. Неўзабаве яны падзеляцца з намі сваімі ведамі.
Дзеля таго, каб выклякаць інтарэс да Крэва, каб паказаць нашу крэўскую культуру, мець дачыненне да гэтага, я і вырашыў адкрыць аграсядзібу “Зорка Крэва”. У Беларусі – шмат мясцін прапіяраных. Але, трэба прызнаць, турыст заўсёды шукае нечага новага. То давайце дадзім яму новае. У нас яно ёсць”.
Штрыхі да партрэта героя
Хочацца яшчэ дадаць колькі штрышкоў да партрэта майго героя. Канстанціну – 38 гадоў. Нарадзіўся ў Ракаўцах. Потым сям’я перехала ў Жодзішкі, школу ён скончыў у Солах, цяпер прапісаны ў Крэве. Называе сябе дзіцем Смаргонскага раёна.
Скончыў Ашмянскі тэхнікум, потым Гродзенскі аграрны ўніверсітэт. Дыпламаваны бухгалтар, але па спецыяльнасці ніколі не працаваў. Пасля тэрміновай службы ў арміі быў на “кантракце”. Пэўны час жыў у Мінску, але ў сталіцы не прыжыўся.
“На вёсцы вольна дыхаецца. Што вялікі горад? Кватэры – гэта шпакоўні. Выходзіш на балкон – удыхнуў паветра, як той шпачок, і назад вярнуўся, — разважае мой субяседнік. — Горад стамляе. А я гляджу на бацьку – і разумею, што вось так павінны жыць людзі. Тату – ўжо за 70, ён трымае гаспадарку…
Вясной быў выпадак. Прыехаў да бацькі, прапанаваў яму дровы папілаваць. Пакуль я пілу “завадзіў”, бацька велізарнае бервяно на плячы прынёс. Калі ўбачыў гэту “карціну” ўнук, здзівіўся: “Дзеда, ты, як Шварцнегер з “Камандас”! Гэта вёска. Тут такія людзі жывуць.
І тады я падумаў: “Дай Бог, каб у 70 з гакам я таксама такім быў…”.
У нашых недалёкіх планах – з сям’ёй перабрацца ў вёску. Увогуле сярод маіх сяброў шмат народу мае жаданне пераехаць у сельскую мясцовасць. Мне здаецца, наеліся людзі гэтых гарадоў, гэтых бетонных джунгляў. У Крэве ёсць некалькі чалавек, якія за апошнія гады амаль поўнасцю сюды перабраліся”.
Напрыканцы нашай размовы Канстанцін прыпомніў такі аповед старых людзей: “Кажуць, калі збіраліся дзядулі, то вельмі любілі рабіць прадказанні. Адно з іх: як усе будуць у горад ляцець, так і назад вяртацца. Але ці будзе куды? Ці хопіць усім гарадскім месца?
І сапраўды. Колькі цяпер хат руйнуецца, колькі зносіцца, недагледжаныя – развальваюцца. Бывае, аж сляза наварочваецца на вока, калі бачыш, як вёскі, асабліва малыя, у заняпад прыходзяць. Але не поўнасцю. Мы вяртаемся з горада – і ўсё будзе класна!”.
Галіна АНТОНАВА.
Фота аўтара.
Ссылка на источник: http://www.shliah.by
Публикация сайта для коллекционеров.